Sabtu, 17 September 2011
Asimetri Harga Ikan Tuna di Empat Pasar Wilayah Sumatra Barat
I. PENDAHULUAN1.1 Latar belakang
Sumatera Barat merupakan propinsi yang berbatasan langsung dengan Samudera Hindia dengan panjang pantai ââ¬Â¦Ã¢â¬Â¦.km yang membentang dari Silunang Talaut sampai ke Air Bangis Pasaman Barat. Masyarakat yang bermungkim di kawasan pantai pada umumnya memiliki aktifitas sebagai nelayan, baik itu nelayan tetap maupun nelayan sambilan. Pada saat ini orientasi pemerintah masih tertumpu kepada sektor perikanan tangkap dengan produksi mencapaiââ¬Â¦Ã¢â¬Â¦./ton/tahun. Produksi tersebut dihasilkan dengan ber aneka alat tangkap seperti : Pukat cicin (purse seine), pancing tonda, pukat payang, bagan, jaring insang, jaring udang, pukat tepi, long tail, dll. Hasil tangkapan selalu berfluktuasi dari waktu ke waktu karena dipengaruhi oleh musim penangkapan ikan. Jenis ikan yang tertangkap dengan berbagai aneka alat tangkap tentulah berfariasi, salah satu jenis ikan yang sangat diminati masyarakat adalah jenis ikan tuna. Realita menunjukkan bahwa peningkatan produksi tidak dibarengi oleh peningkatan infrastruktur yang memadai seperti Pusat Pendaratan Ikan (PPI), Pusat Pelelangan Ikan (TPI) yang representative dengan berbagai fasilitas penunjang lainnya seperti : Pabrik es, Air bersih, Transportasi, Coold storage, Cool room, dll. Akibat keterbatasan ini maka muncullah orang ketiga dalam system pemasaran ikan di pusat-pusat pelelangan ikan khsususnya di Sumatera Barat (Junaidi, 1991 dan 2005), Ita Novita (1994), dan Hermanto (1997). Akibat tidak simetrisnya harga antara agen di pusat pelelangan ikan yang mengirim ikan ke sub-agen, dan harga di tingkat pengecer, berakibat tingginya harga ditingkat konsumen akhir. Tidak wujudnya informasi harga antara agen, sub-agen, dan pengecer di pasar wilayah berakibat pada rendahnya harga yang diterima produsen dan tingginya harga di tingkat konsumen.
Tujuan penelitian ini adalah untuk menganalisis asimetri harga ikan tuna antar agen, sub-agen, dan pengecer di emapat pasar wilayah di Sumatera Barat. Metodologi yang digunakan adalah metodologi Boyd dan Brorsen (1988) dengan menggunakan data harga harian ikan tuna, dengan jumlah data 1825 (Rp/Kg).
II. METODOLOGI PENELITIAN
Dalam sebuah pasaran kompetitif, wujud arus bebas informasi pasar kepada produsen, agen, sub-agen, dan pengecer. Asimetri harga merupakan fungsi daripada informasi dasar yang sama terhadap harga, permintaan, dan penawaran. Arus informasi ini dalam sistem vertikal adalah berbeda, ia tergantung kepada kemampuan para pedagang memberi tindakbalas ke atas sebarang perubahan dalam struktur pasaran yang berlainan.
Fenomena ini dapat dinilai dengan menggunapakai model asimetri harga seperti yang dikemukakan oleh Tweeten dan Quance (1971) yang kemudian ditingkatkan oleh Wolffram (1971) dan Houck (1977). Model ini juga digunapakai oleh Ward (1982), Kinnucan dan Forker (1987), Jaforullah (1990), Hahn (1990), Punyawadee et al., (1991), Abdulai (2000), Goodwin dan Harper (2000), Kusairi (2000), Ghoshray (2002). Hubungan antara pengeluar, pemborong dan peruncit dapat dibentuk seperti berikut:
dengan catatan Yt dan xt adalah informasi siri masa yang berkaitan dengan harga-harga pengeluar, pemborong, dan peruncit. Jumlah atau rangkaian data yang akan dipasangkan tersebut harus dikaji selidik sebelum suatu penganggaran dibuat.
Dalam menilai sebaran harga, hipotesis yang akan diteliti ialah perubahan y dengan setiap unit kenaikan x mempunyai kesan mutlak yang lebih daripada setiap unit penurunan x. Hubungan yang demikian dapat ditulis seperti berikut:
àDYt = ao + a1 DXtââ¬â¢ + a2 DXtââ¬Â + etààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààà(3.14)ààààààààdengan catatan :ààààààààààDYt = Yt ââ¬â Yt-1ààààààààààààààààààààààDXââ¬â¢tà= Xt ââ¬â Xt-1 jika Xtà> Xt-1 dan jika bukan sifarDXââ¬â¢Ã¢â¬â¢t = Xt ââ¬â Xt-1 jika Xtà< Xt-1 dan jika bukan sifaràààààààààààààààààààààààetà= ralat rambangàPembolehubah-pembolehubah lain, dapat ditambahkan ke bentuk asas ini, dan ao dapat sifar, positif atau negatif. Penyebaran asimetri terjadi dalam : DY apabila a1 ù a2àààààààààààMenurut Houck (1977), oleh kerana perbezaan kesan yang akan diukur bergantung kepada perubahan dari keadaan sebelumnya, maka pemerhatian awal (Yo) tidak memiliki daya penjelasan yang tersendiri.
Y = Y + Y (3.15)
t = 1, 2 ..T, dengan catatan T adalah jumlah pemerhatian di luar nilai awal.
Perbezaan antara nilai sekarang dan nilai awal Y dalam satu jangka masa tertentu telah terbentuk seperti berikut:ààààààààààààààààààààààààY à- Y à= àY àààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààààà(3.16)àDengan memasukkan persamaan (3.16) ke dalam persamaan (3.14), maka wujud persamaan (3.17) seperti yang berikut:àY à- Y à= ao + a àXââ¬â¢ à+ a Xââ¬Â à+ e àààààààààààààààààààààààààààà(3.17)dengan catatan: àààààààààààààààààààààààY ààààà= Jumlah perubahan masa di dalam YàXââ¬â¢ à= Jumlah kenaikan masa ke masa di dalam X daripadaàànilai awalnya ke masa TààààààààààààXââ¬Â ààà= Jumlah penurunan masa ke masa di dalam X daripada nilai awalnya ke masa T.
Boleh dikatakan bahawa semua pembolehubah adalah penyimpangan daripada nilai-nilai awalnya. Koefisien ao menjelaskan bahawa kesan daripada faktor selain daripada X terhadap Y boleh menjadi sifar, positif atau negatif.
Kedua-dua persamaan (3.14) dan (3.17) adalah model statik tetap dan tidak mengira perubahan harga dengan sepenuhnya dalam satu jangka masa. Ward (1982) mengatasi kesulitan ini dengan menggabungkan siri data X dengan siri data Y melalui sebuah fungsi harga sebelumnya yang disebarkan. Dengan menerapkan konsep ini ke dalam persamaan (3.14) dan (3.17), maka:
Y = a + a X - + a X - + e (3.18)
ààààààààààààY à= a à+ a Xââ¬â¢ - à+ a àXââ¬Â - à+ etàààààààà(3.19)ÃÂ
Dengan catatan m adalah jumlah harga sebelumnya (lat). Persamaan (3.19) telah digunapakai oleh Boyd dan Brorsen (1988) dan Punyawadee (1991). Manakala persamaan (3.18) telah digunakan oleh Houck (1977), Kinnucan dan Forker (1987). Pick (1990) dan Carmen dan Pick (1990). Walaupun, Bailey dan Brorsen (1989) menggantikan jumlah perubahan harga Y dalam persamaan (3.19) dengan perubahan-perubahan harga dalam Y.ÃÂ Model yang diterima untuk mengukur jangka masa yang diambil dengan perubahan harga pada satu tingkat pemasaran (marketing level) adalah model yang digunapakai untuk mengukur sebaran asimetri harga bagi produk susu (Kinnucan dan Forker, 1987), produk-produk pangan segar dan telah diproses (Heien, 1980) dan jeruk lemon (Pick, 1990, dan Carman dan Pick, 1990). Model tersebut juga dipertimbangkan oleh Boyd dan Brorsen (1988) untuk menguji asimetri harga di saluran pemasaran daging khinzir Amerika Serikat. Spesifikasinya adalah seperti berikut:ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ P ÃÂ = a POS - ÃÂ + b NEG - ÃÂ + e ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ (3.20)Dengan catatan:P ÃÂ = Perubahan harga pada tingkat pasaran i (agen)ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ POS ÃÂ = Perubahan harga positif daripada jangka masa sebelumnya pada pasaran j (pemborong) dan kalau tidak sifarÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ NEG ÃÂ = Perubahan harga negatif daripada jangka masa sebelumnya pada pasaran j (pemborong) dan kalau tidak sifarÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ e ÃÂ = Ralat rambangÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ TÃÂ = Jangka masa sampelÃÂ i & jÃÂ ÃÂ ÃÂ = Tingkatan pasaran (agen, pemborong, dan peruncit)ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ mÃÂ = Jangka masa sebelumnya (lat)Kedua-dua POS ÃÂ dan NEG ÃÂ dan NEG ÃÂ dikira dengan cara Houck dan dalam suatu bentuk harga sebelumnya (lat) yang disebarkan. Jumlah harga sebelumnya (lat) POS ÃÂ dan NEG ÃÂ yang akan dimasukkan melalui Kriteria Informasi Akaike (AIC) dan pengujian korelasi silang Engle dan Granger untuk menentukan arah sebab dan juga memberikan petunjuk lamanya harga sebelumnya (lat) sebagaimana yang digambarkan oleh koefisien korelasi silang. Pembahasan dan pengiraan terperinci daripada AIC dikaji oleh Judge (1985). Kedua-dua koefisien am dan bm adalah positif apabila kedua-dua rangkaian harga bergerak naik dan turun bersama-sama. Pembolehubah lain seperti upah (Boyd dan Brorsen, 1988) dan bayaran pengangkutan (Bailey dan Brorsen, 1989) tidak termasuk kerana tiadanya informasi yang berkenaan.
Dua buah hipotesis yang berkaitan dengan asimetri harga akan diuji. Hipotesis pertama menguji pemerhatian menyeluruh iaitu perubahan harga di pasaran j dan pasaran i; ia mengenalpasti sama ada kenaikan harga kedua-dua pasaran itu berbeza. Hasil pengujian koefisien àadalah sama dengan . Hipotesis kedua ialah menguji kecepatan penyesuaian kedua-dua pasar bertindak ke atas sebarang perubahan harga iaitu (a àù b , a ù b , a ù b , ââ¬Â¦Ã¢â¬Â¦Ã¢â¬Â¦a àùàb ). Pengujian itu dilakukan dengan menggunapakai Test ââ¬â F, yang memakai jumlah (varians kuasa dua) (Squarred errors) tanpa sebarang pembatasan.Pengujian pertama menunjukkan bahawa tindakbalas pasaran i terhadap kenaikan harga berbeza dengan penurunan harga di pasaran j. Penerimaan hipotesis alternatif menunjukkan bahawa kedua-dua rangkaian harga tersebut cenderung bergerak berlawanan. Hasil ini tidak malar dengan peratusan kenaikan harga di kedua-dua pasaran yang dianggap mempunyai harga yang berkesan.àModel asimetri harga ini akan mengukur dua jenis perkaitan harga di pasaran ikan di Sumatera Barat. Ini merupakan hubungan antara harga agen, borong dan runcit. Hubungan spesifik yang dihipotesiskan seperti harga pemborong menghala kepada kedua-dua harga agen dan peruncit, dapat dikesan.
Asimetri Harga
Dalam menguji asimetri harga daripada agen, sub-agen - runcit - pengguna, digunakan model yang telah dikembangkan dan telah digunapakai dalam kajian asimetri harga oleh Kinnuncan dan Forker, 1987; Heien, 1980; Pick, 1990; Carman dan Pick, 1990; Boyd dan Brorsen, 1988; Jaforullah, 1990; Hahn, 1990; Punyawadee et al., 1991; Abdulai, 2000. Model persamaan yang digunakan adalah model yang digunapakai oleh Boyd dan Brorsen (1988) sebagai berikut:
P = a POS - ÃÂ + b NEG - ÃÂ + e ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ (3.26)ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ Sebagaimana:P ÃÂ = Perubahan harga pada tingkat pasaran i (agen)ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ POS ÃÂ = Perubahan harga positif daripada jangka masa sebelumnya pada pasaran j (sub-agen) dan kalau tidak nulÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ NEG = Perubahan harga negatif daripada jangka masa sebelumnya pada pasaran j (pemsub-agen) dan kalau tidak nulÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ e ÃÂ = Ralat rambangÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ ÃÂ TÃÂ = Jangka masa sampelÃÂ i & j